Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej

Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej – organ zarządzający województwami w PRL. Prezydia rad narodowych, które były 6. osobowymi kolegialnymi organami zarządzającymi, powstawały na mocy dekretu o radach narodowych z (11 września 1944) – reprezentowały rady narodowe na zewnątrz i kierowały ich pracami. Pierwotnie uchwały rad narodowych w województwach wykonywały urzędy wojewódzkie.

Wcześniej, 22 lipca 1944 roku Manifest PKWN wprowadził terenowe organy władz w postaci rad narodowych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) oraz „pełnomocnych przedstawicieli” Krajowej Rady Narodowej. Dekretem z 21 sierpnia 1944 roku przywrócono wojewodów i starostów.

Ustawa o organizacji i zakresie działania rad narodowych z 11.09.1944 czyniła rady narodowe organami uchwałodawczymi samorządu terytorialnego i opiniującymi kandydatów na wojewodów i starostów (także wnioski o odwołanie), a ich prezydia miały sprawować tzw. kontrolę społeczną nad organami administracji rządowej. 23 listopada 1944 przywrócono samorządowe organy wykonawcze – w tym samorząd wojewódzki. Dekret doprowadził do zaistnienia dualizmu władzy samorządowej i administracji (charakterystyczny dla stanu wojny lub totalitaryzmu) – istnienie obok siebie pionu administracji rządowej oraz pionu administracji samorządowej i rad narodowych oraz rozbudowanie administracji niezespolonej – szczególnie UB i MO. Zgodnie z postanowieniami dekretu, samorząd wykonywał zadania o charakterze lokalnym, nie zastrzeżone na rzecz innych organów (zasada domniemania kompetencji). Spod kompetencji samorządu wykluczone były także:

• poczta
• sprawy zagraniczne i handel
• wymiar sprawiedliwości
• bezpieczeństwo obrotu handlowego
• sprawy wojskowe (np. aprowizacja wojska).

W 1946 roku odwrócono role: rady planowały i kontrolowały, a administracja „wykonywała działania zlecone”.

Na terenie „Ziem Odzyskanych” w latach 1945 – 1950 funkcjonowali:

• okręgowi i obwodowi pełnomocnicy rządu – organy administracji rządowej zespolonej, mające szerokie kompetencje. Nazywano ich wojewodami i starostami;
• powstając (z opóźnieniem wobec rdzennej Polski) rady narodowe.

Ustawą z 20 marca 1950 prezydia RN stały się kolegialnymi organami wykonawczymi (urzędy wojewódzkie zlikwidowano), a także przygotowywały projekty uchwał i prowadziły sesje rad narodowych. Ich członkowie byli wyłaniani spośród członków RN, nie byli zawodowymi urzędnikami. Rzeczywista władza administracyjna realizowana była poprzez wydziały prezydiów WRN – były one organami administracji państwowej o nieustalonej liczbie (od 13 do 22; częste reorganizacje) – zarządzały i nadzorowały określonymi działami życia gospodarczo – społecznego (organizowane na wzór organów centralnych) oraz wykonywały zalecenia formalnie równorzędnych jednostek aparatu partyjnego PZPR (Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Nad każdym wydziałem sprawował nadzór jeden członek prezydium WRN. Łącznie w prezydium WRN w Szczecinie pracowało ponad 1 tysiąc osób.

Spośród kilkunastu wydziałów P WRN można wymienić:

• wydział kadr i szkolenia
• inspekcji
• finansów
• budownictwa
• komunikacji
• przemysłu
• handlu
• pracy i pomocy społecznej
• wyznań
• wojewódzka komenda straży pożarnej
• wojewódzka komisja planowania gospodarczego

Pierwsze Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie powołano na sesji WRN 25 maja 1950. Kolejni przewodniczący P WRN w Szczecinie:

1. 25.03.1950 – 01.06.1950 - Włodzimierz Migoń (wcześniej jako wojewoda szczeciński - 15.02.1949 – 25.03.1950)
2. 01.06.1950 – 12.07.1951 - Tadeusz Żabiński
3. 12.07.1951 – 04.12.1952 - Franciszek Nowak
4. 04.12.1952 – 09.04.1957 - Stanisław Gałka (jako pełniący obowiązki do 27.06.1953)
5. 09.04.1957 - 19.02.1962 - Włodzimierz Migoń (ponownie)
6. 19.02.1962 – 03.08.1971 - Marian Łempicki
7. 11.09.1971 – 15.03.1973 - Stanisław Rychlik
8. 15.03.1973 – 09.12.1973 - Jerzy Kuczyński (dalej jako wojewoda szczeciński, do 31.05.1975)

Ustawą z 22 listopada 1973 zlikwidowano prezydia RN jako organy wykonawcze terenowej administracji państwowej, na powrót przekształcając je w organy wewnętrzne RN. W województwach (powstały nowe województwa) ich miejsce zajęły urzędy wojewódzkie z wojewodami na czele.

Źródło

• T. Białecki (red.): Encyklopedia Szczecina, Encyklopedia Szczecina, T2 (P-Ż), Wyd. US-Instytut Historii, Szczecin 2000, s.192, ISBN 83-87341-45-2