Stary cmentarz wojskowy przy pl. gen. W. Andersa

	Stary cmentarz wojskowy
Nazwa niemiecka	Alter Militär Kirchhof, Alter Militärfriedhof
Osiedle	Centrum
Adres	Plac gen. W. Andersa
Wyznanie	ewangelicki
Data powstania	1846 r.
Data zamknięcia	ok. 1900 r.
Stan obecny	zlikwidowany, Plac im. Generała Władysława Andersa
	Zobacz cmentarz na:
	Mapa Google.
	Google Street View.

Stary cmentarz wojskowy przy pl. gen. W. Andersa – cmentarz wojskowy znajdujący się w granicach twierdzy szczecińskiej, obecnie plac im. gen. Władysława Andersa

Historia cmentarza

W 1846r. na terenie Fortu Wilhelma założony został pierwszy wojskowy cmentarz, który na XIX - wiecznych mapach określany jest jako Alter Militär Kirchhof bądź Alter Militärfriedhof (dla odróżnienia od Nowego cmentarza wojskowego).

Pierwotnie rozciągał się on od Placu Zwycięstwa w kierunku północnym, następnie zaś został rozszerzony w kierunku północno-zachodnim. W 1871r. spoczęły tu ciała 104 jeńców francuskich z okresu wojny prusko – francuskiej. Na granitowym pomniku widniał napis: „Hier ruhen 104 während des Feldzuges 1870/71 in den Mauern Stettins verstorbene französische Krieger” (Tutaj spoczywa 104 francuskich wojowników zmarłych podczas kampanii 1870/71 w obrębie murów Szczecina).

Po rozebraniu Fortu Wilhelma w 1886 r. na obszarze przycmentarnym zaplanowano nową sieć uliczną. W 1890 r. oddano do użytku kościół katolicki przy ul. Bogurodzicy, a trzy lata później, w 1893 r. powstał Instytut Położnych (obecny szpital dziecięcy przy ul. Wojciecha), dlatego też zaprojektowano przedłużenie ul. św. Wojciecha aż do Placu Zwycięstwa i połączenie ul. Bogurodzicy z ul. św. Wojciecha. Zmiany te spowodowały likwidację wschodniej części cmentarza. Dalsze zmiany nastąpiły w 1906r. gdy jego część południową przeznaczono pod budowę kościoła garnizonowego (obecnie kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa). W związku z tym przeniesiono z tej części 577 grobów w głąb cmentarza . Nekropolia została zamknięta ok. 1900 r., lecz nadal znajdowały się na niej groby. Jeszcze w 1914 r. w jej środkowej części stały zachowane pomniki, które w większości upamiętniały osoby związane z kręgiem wojskowym, w tym nagrobki feldmarszałka Wrangla i jego rodziny.

stary i nowy cmentarz wojskowy na planie z 1889 r.
Stary i nowy cmentarz wojskowy na mapie z 1938 r.; stary cmentarz oznaczony jest już jako teren parkowy.
zarys granicy dawnego cmentarza; widać iż ul. św. Wojciecha oraz ul. Więckowskiego zostały wytyczone przez teren cmentarza.
Kamień pamiątkowy; na tabliczce na kamieniu widnieje napis: PAMIĘCI SYNÓW BOHATERSKIEJ FRANCJI / UCZESTNIKOM KAMPANII 1870 - 1871 / OFIAROM NIEMIECKIEJ NIEWOLI./ SZCZECIN PAŹDZIERNIK 1987

Współcześnie jedynym śladem po dawnym Alter Militärfriedhof, oprócz częściowo zachowanego układu przestrzennego parku im. Andersa i odnowionego pamiątkowego kamienia poświęconego jeńcom francuskim, jest ocalały pomnik nagrobny w formie kamiennego krzyża usadowionego na prostopadłościennym cokole znajdujący się obecnie przy kościele parafii pw. św. Jana Chrzciciela. Został on tu przeniesiony po 1890r. ze zlikwidowanej wówczas wschodniej części cmentarza, a upamiętnia kapelana (Stadtpharrer) Paula Bautza, ur. 1 grudnia 1831r., wyświęconego 1 stycznia 1851 r. i zm. 10 czerwca 1883r. Nagrobek został wykonany w zakładzie kamieniarskim Emila Ahorn, o czym informuje umieszczona z boku sygnaturka

Kwatera rodzinna Wranglów

przedwojenne zdjęcie ukazujące nagrobek feldmarszałka F. Wrangla i jego syna Carla

kwatera Wranglów wg przedwojennego zdjęcia znajdowała się vis a vis ul. Bogurodzicy, punktem odniesienia jest Kościół św. Jana Chrzciciela

Najsłynniejszą personą pochowaną na tymże cmentarzu był pruski feldmarszałek Friedrich von Wrangel. Na marmurowym, prostopadłościennym cokole, zwieńczonym rzymskim hełmem, mieczem i wieńcem dębowym, znajdowała się inskrypcja:

FRIEDRICH

GRAF WRANGEL
FELDMARSCHALL
GEB. ZU STETTIN
DEN 13. APRIL 1784
GEST. ZU BERLIN

DEN 1. NOVEMBER 1877

Z tyłu zaś pomnika widniał cytat w Pisma Świętego: Die Liebe höret nimmer auf ("Miłość nigdy nie ustaje” 1 Kor 13,8). Choć Friedrich von Wrangel zmarł w Berlinie, jego ciało spoczęło w Szczecinie (6 listopada 1877 r.), we wschodniej części cmentarza wojskowego, w otoczonej żeliwnym płotkiem rodzinnej kwaterze. Znajdowały się tu dwa nagrobki w formie półkoliście zamkniętych steli, upamiętniające dwóch synów feldmarszałka: Gustava (geb. 18 August 1812, gest. 1. Juni. 1849) oraz Carla (geb.25.November 1817, gest. 19. Juni 1847). W 1880 r., trzy lata po śmierci Wrangla, spoczęła tu jego małżonka Lidia Caroline, z domu von Below (geb. 23 Juni. 1792, gest. 11. September 1880), której wystawiono nagrobek w formie krzyża ustawionego na cokole i dwustopniowej podstawie.

W 2008 r. robotnicy kopiący rów na terenie parku Andersa, naprzeciw ul. Bogurodzicy, natrafili prawdopodobnie na resztki cegieł z grobowca rodzinnego Wranglów. Rów i cegły zostały jednak z powrotem zasypane.

Bibliografia

Agata Freindorf, Funkcje estetyczno – kulturowe ewangelickich cmentarzy Szczecina do 1945 roku, Szczecin 2010 [praca magisterska obroniona w IHiSM US]

Bogdan Frankiewicz, Szczecińskie cmentarze, Szczecin 2003

Henryk Grecki, Cmentarze Szczecina - karty cmentarzy wykonane na zlecenie Biura Dokumentacji Zabytków i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie, Szczecin 1996

H. v. Baensch, Geschichte der Familie von Wrangel vom Jahre zwölfhundertfünfzig bis auf die Gegenwart, Bd. II, Boston 2005 (replika z 1887r), s. 781 – 786.